Replikli Öğretim

Otizmli Çocuklara Sohbet Becerilerinin Öğretimi

Replik Silikleştirmeyle Öğretim (Scripts and Script Fading Procedure), Replik silikleştirmeyle öğretim yöntemi çocuklara etkileşime girme, sohbet başlatma ve sürdürme becerilerini öğretmek amacıyla kullanılmaktadır. Ebeveyn ve eğitimciler kendi deneyimlerinden bilirler ki, otizmli çocukların sözcük dağarcığını geliştirmek, onların sohbet etmelerini garantilemez. Çocuklar, sözcük dağarcıkları gelişmiş olsa bile, ebeveynleriyle okul ve olaylar hakkında konuşmayabilir ya da öğretmenleriyle evdeki etkinlikleriyle ilgili sohbet başlatmayabilirler. Replik silikleştirmeyle öğretim, otizmli çocukları ipucu vererek konuşturmak ya da sorularımıza cevap verdirmekten daha fazlasını amaçlamaktadır. Amaç onlara bizlerle karşılıklı sohbet etmeyi öğretmektir.

Replik Nedir?

Replikler, otizmli çocukların başkalarıyla sohbet başlatma ya da sürdürmelerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmış yazılı ya da sesli sözcük, ifade ve cümlelerdir. Küçük yaşta bir çocuk için ‘Hop’ sözcüğünün ses kaydı bir replik olarak kullanılırken; dil becerileri daha gelişmiş okul öncesi dönemindeki bir çocuk için ise ‘Arabaları seviyorum’ ya da ‘İtfaiye arabası kırmızı’ gibi cümleler replik olarak kullanılabilir. ‘Perşembe günleri yüzmeye gidiyorum’ ve ‘Akın Bey benim yüzme hocam’ gibi yazılı replikler 10 yaşındaki bir çocuk için, ‘Traş olmayı öğreniyorum’ ergenlik çağındaki bir çocuk için ve ‘Otelde çalışıyorum’ cümlesinin sesli repliği ise okumayı bilmeyen bir yetişkin için kullanılabilir.

Sesli Replikler

Sesli replikler manyetik kartlara kaydedilip, Language Master denilen kart okuyuculara okutularak kullanılmaktadır. Çocuklar, repliklerin önceden kayıt edildiği kartları, kart okuyucunun üzerindeki aralığa yerleştirir, kart otomatik olarak sağdan sola doğru geçer ve makine repliği okur.

Etkinlik çizelgesi takip etmeyi öğrenmiş olan bir çocuk, üzerine ilgili fotoğrafların yerleştirildiği manyetik kartları çizelgesinin içinden alıp kullanır. Örneğin, ‘Sarıl’ repliği manyetik karta kaydedilmiş ve öğretmeninin kendisine sarıldığını gösteren fotoğrafla birlikte çizelgeye yerleştirilmiştir. Çocuk etkinlik çizelgesinin diğer bir sayfasına geçer, resme işaret eder, kartla birlikte ilgili fotoğrafı alır ve repliği dinlemek için kartı kart okuyucudan geçirir ve yanında oturan öğretmenine gider, repliği ‘Sarıl’ söyler ve öğretmeni ona sarılır.

Aynı durumda henüz konuşmayı öğrenmemiş olan çocuklar ise öğretmenlerine yaklaşıp, sarılabilirler. Sözel olarak ifade edemeseler bile başka birine yönelmeleri etkileşim kurmaları açısından çok önemlidir.

Yazılı Replikler

Okumayı bilen çocuklar için, okuma becerilerinin seviyelerine göre replikler seçilmektedir. Çocuğun okuma becerileri geliştiğinde, yazılı replikler bir sözcükten örneğin ‘Top’ gibi 2, 3, 4, 5 sözcüklü repliklere dönüşmektedir. Daha sonra yazılı replik olarak daha karmaşık cümleler ve sorular kullanılmaktadır.

Replik silikleştirmeyle öğretim, gelişim yetersizliği az ya da çok olan ve okumayı bilen ya da bilmeyen tüm çocuklar için yararlıdır. Önemli olan, repliklerin her bireyin dil becerileri, bireysel ilgi ve istekleri, aile bireyleri ve arkadaşlarıyla ilgili konular göz önünde bulundurularak bireyselleştirilerek hazırlanmalarıdır.

Çocuklar replikleri ilk kullanmaya başladıklarında iki öğretmenle çalışılması daha yararlı olacaktır. Bir öğretmen ipucu verirken, diğer öğretmen de çocuğun sohbet arkadaşı olacaktır. Bu şekilde çocuk sosyal etkileşimin içeriklerini öğrenir çünkü bizler günlük yaşantımızda sohbet ederken karşımızdaki kişiler bize ipucu vermezler. Zaman içinde çocuk uygun tepkilerde bulunmayı öğrenir ve böylece iki öğretmenle çalışılmaya gerek kalmaz.

Sohbet Arkadaşı Olma

 İyi bir sohbet arkadaşı olmak ilk başlarda sanıldığın kadar kolay olmayabilir ancak zamanlar gelişecektir, dikkat edilmesi gerekenler aşağıda sırasıyla verilmiştir.

1-Yönerge vermeyin, soru sormayın

Sohbet partneri hiçbir zaman yönerge vermez ya da soru sormaz. Çünkü bu durum etkinliğin gidişatını değiştirebilir. Çocuklara yönerge verme ya da soru sorma ayrık denemelerle öğretimin özelliklerindendir, sıradan bir sohbetin içinde genelde yer almaz. Replik silikleştirmeyle öğretimi kullanarak çocuklara yönergelere tepki vermeyi öğretmeyi değil; bilgi paylaşımında bulunmayı öğretmeyi amaçlarız.

2-İlgi çekici yorumlarda bulunun

Sohbetin eğlenceli hale dönüşmesi için, çocukla sohbet eden kişinin ilgi çekici, enteresan yorumlarda bulunması, ilginç mimikler kullanması gerekmektedir. Örneğin çocuk ‘Kamyon’ derse, sohbeti sürdüren kişi kulaklarını kapatarak ‘Kamyonlar gürültülüdür’ diyebilir, ya da çocuk havaya bir şey atarken ‘Hop’ derse karşısındaki kişi eliyle göstererek ‘Yukarı çok yükseğe’ gibi bir cümle kurabilir.

3- Bireyin dil seviyesine uygun şekilde konuşun

Çocukla sohbet eden kişi çocuğun dil kullanım düzeyine göre konuşmalıdır. Örneğin, küçük bir çocuk çok az sayıda sözcük öğrenmiş ve ‘Bonibon’ repliğini söylemiş ise karşısındaki kişi çocuğun anlayamayacağı ‘Dün işten sonra eve giderken çikolatalı bonibonlardan aldım’ gibi uzun bir cümle kurmak yerine ‘Bonibon tatlıdır’ cümlesini kurabilir. İyi bir sohbet için çocukla sohbet eden kişi, çocuğun dil düzeyinin çok az üstünde ve çocuğun ilgisini çeken bir sohbet yapmalıdır.

4- Sohbetin uzunluğunu bireyselleştirin

Sohbetin uzunluğu da çocuğun dil düzeyine göre bireyselleştirilmelidir. Çocuk sadece replikleri kullanmayı öğreniyorsa ve tek sözcük söyler ise karşısındaki iki ya da üç sözcüklü repliklerle karşılık verebilir. Küçük yaşta olan ve dil becerisinde ciddi yetersizliklere sahip çocuklarda karşılıklı bir ya da iki sohbet yeterli olacaktır. Sohbeti uzun tutmak dil becerisinde zorluk yaşayan çocuklar için yararlı olmayacaktır.

5-Ses ve vurgu tonlamasını uygun kullanın

Ses ve vurguyla ilgili özellikler konuşmanın hızı, yüksekliği, sesin kalitesi ve tonlamasıdır. Çocukların ses tonu ve vurgularını doğru şekilde kullanmalarını isteriz. Dolayısıyla bizler de onlara iyi şekilde model olmalıyız. Otizmli çocuklarda işitme kaybı bulunmadığından